Bên ḍng
sông Đồng Nai
Bút kư Huỳnh Công Ân
Mến tặng BS Nguyễn
Hồng Đức
Làm trai cho đáng
nên trai,
Phú Xuân cũng trải,
Đồng Nai cũng từng
(Ca dao)
Tuy sống
và trưởng thành ở đô thành Sài G̣n chỉ cách Biên
Ḥa có 30 cây số, nhưng măi đến năm 1969, nhân
được thuyên chuyển về trường Ngô Quyền
dạy học tôi mới làm quen với thành phố này .
Đối
với tôi, Biên Ḥa như các tỉnh lỵ khác, rất nhỏ so với Sài
G̣n nhưng so với thị xă Trà Vinh, nhiệm sở
trước đó của tôi, th́ phồn thịnh, náo nhiệt
hơn . Mỗi tuần hai lượt đi về bằng chiếc
xe lambrettwist (tên gọi chiếc xe lambretta hai bánh để
phân biệt với xe lambretta ba bánh chở khách) theo ngă xa lộ,
rẽ trái ở ngă ba Tân Vạn, rồi rẽ mặt lên cầu
Gành để vào thị xă Biên Ḥa và ngược lại
. Quang cảnh thường gặp mỗi lần đi, về
đó thường là những tai nạn lưu thông khủng
khiếp trên xa lộ độc nhất của Việt Nam
thời đó (sau này có thêm xa lộ ṿng đai Đại
Hàn), hay cảnh xe cộ chạy lộc cộc,
chầm chậm trên những tấm ván của cầu Gành, hoặc
đôi khi phải dừng chờ xe lửa ưu tiên qua cầu
.
Về sau,
lười lái xe, mỗi sáng thứ hai, tôi đi xe ôm ra nhà
ga xe lửa Sài G̣n để đáp xe lửa lên Biên Ḥa rồi
đi bộ từ ga Biên Hùng đến trường Ngô Quyền
. Cuối cùng, khi người bạn đồng môn Trần
Thái Hùng đổi về Ngô Quyền, tôi quá giang lambrettwist của
anh ấy theo ngă quốc lộ 1 . Như vậy tôi đă
bao lần đi qua ḍng sông Đồng Nai nhưng ḍng sông
này chỉ gây “ấn tượng” với tôi khi tôi trở lại
quân đội năm 1972, làm đại đội phó đại
đội 463 thuộc tiểu khu Biên Ḥa, trấn giữ cầu
Đồng Nai trên xa lộ Biên Ḥa .
Thời
gian làm lính giữ cầu Đồng Nai ở Biên Ḥa trong
hai năm 72 và 73 để lại trong tôi nhiều kỷ niệm
. Những lần dẫn quân đi hộ tống các
đoàn xe chở đạn dược hay tân binh đi Dầu
Giây, Phú Mỹ, Bà Rịa, Cát Lái hay Tân Uyên tuy không lần nào
chạm địch nhưng tôi như sống lại giai
đoạn hào hùng khi nắm một trung đội tác chiến
của tiểu đoàn 3, trung đoàn 16, sư đoàn 9 bộ
binh vẫy vùng trong các cuộc hành quân từ Sa Đéc,
Vĩnh Long đến Trà Vinh 4 năm trước đó . Một
lần tôi đă gây binh biến khi đụng chạm với
xă trưởng Tân Vạn Nguyễn Thành Đ., em của nữ
dân biểu Nguyễn Thị L. . Tôi dẫn bốn thằng
đệ tử bắn vào trụ sở xă Tân Vạn . Xă trưởng Đ. ra lệnh
toán nghĩa quân giữ cầu Bà Lồ đóng cầu để
chúng tôi không thể rút về cầu Đồng Nai
được . Khi được tin, đại úy đại
đội trưởng của tôi điều đ́nh với
xă trưởng Đ. để tôi dẫn lính an toàn trở
về đại đội . May mắn, không có ai
thương vong trong vụ này . Dĩ nhiên sau đó ngoài việc
bị xếp trực tiếp mắng mỏ, tôi c̣n lănh 15 củ
(15 ngày trọng cấm) của Tiểu Khu Biên Ḥa. Tôi nghe kể
lại ngày hôm sau, khi đại tá Tỉnh Trưởng gặp
dân biểu L. hỏi thăm t́nh h́nh an ninh ở xă Tân Vạn th́ bà L. trả lời
rằng có ông thiếu úy cầu Đồng Nai quậy suốt đêm trước làm dân
trong xă phải nằm ngủ dưới đất . Đại
tá Tỉnh Trưởng nói: lại là thiếu úy Ân thầy giáo
đó mà, tôi sẽ tính với anh ta . Sau này nghĩ lại
tôi thấy thời tuổi trẻ ḿnh quá hiếu thắng,
quá bậy bạ .
Đôi
khi, tôi và các sĩ quan trong đại đội xách theo một
chai Hennessy, lấy ca nô chạy qua Chợ Đồn cập
vào cầu jeté của một nhà hàng ven sông Đồng Nai,
lên làm một chầu nhậu với món đầu cá lóc hấp
nổi tiếng ở đây . Thỉnh thoảng tôi cùng các
bạn đồng đơn vị lái chiếc Dodge 4
đi ăn đồ tây ở quán La Plage gần bờ
sông Đồng Nai hay ăn
đồ tàu ở nhà hàng Hạnh Phước ở Ngă ba
Thành hay vào các bar MỸ ở
công trường Sông Phố uống Whisky pha Coke thi với
lính Mỹ . Thường ngày nếu không có công tác, tôi cho lính đi ca nô qua Bến Gỗ
mua tôm về nướng để
uống bia với các bạn đồng ngũ, cùng lúc
đánh bi da cá độ tại câu lạc bộ của
đại đội, ai thua phải trả hết chi phí .
Một lần
đi hộ tống đoàn xe chở tân binh của tiểu
khu đi thụ huấn ở quân trường Vạn Kiếp,
chúng tôi dừng quân ở Phú Mỹ để chờ
đoàn xe trở về . Tôi
cho đóng quân ở nhà lồng chợ Phú Mỹ . Sau khi uống
vài chai bia với các đệ tử, tôi giăng vơng nằm
ngủ . Tôi chợt tỉnh giấc v́ có tiếng đàn, tiếng
hát gần bên . Th́ ra đó là ban văn nghệ của ty dân
vận và chiêu hồi tỉnh Phước Tuy đang tŕnh diễn
văn nghệ cho dân chúng xă Phú Mỹ xem . Dịp này tôi làm
quen và xin địa chỉ của một cô ca sĩ khá
đẹp của ban văn nghệ này .
Sau đó,
trong lần đi công tác ở
Bà Rịa, tôi ghé nhà thăm cô ca sĩ hôm trước . Cô ta hứa hôm nào ghé cầu Đồng Nai
thăm tôi . Trước khi tôi ra về cô ta đă làm tôi sửng
sốt khi nói muốn nhờ tôi giúp cô một việc . Cô nói
rằng cô yêu một nam ca sĩ ở chung ban văn nghệ,
nhưng gia đ́nh không bằng ḷng . Cô muốn nhờ tôi giả
đi hỏi cưới cô để cô có thể thoát
ly gia đ́nh về với anh
chàng ca sĩ kia . Thật oái
oăm, ḿnh bị cô ta chọn làm vật thế thân . Tôi
dùng kế hoăn binh v́ sợ từ chối hẵn th́ cô ta sẽ
thất vọng nên nói để
suy nghĩ lại .
Bẵng
đi vài tháng, một hôm khi đi công tác về th́ được
lính báo có một cô đang chờ trong pḥng của tôi .
Bước vào pḥng, tôi nhận ra đó là cô ca sĩ ở
Bà Rịa . Nhưng tôi bỗng giật ḿnh v́ thấy cô ta
đang mang bầu . Chẵng lẽ Quít làm mà Cam phải chịu
sao ? Cô ta tươi cười chào tôi, nói là đă có bầu
4 tháng và c̣n đưa một quả trứng ngỗng cho tôi
xem nói là trước đó v́ chờ tôi đến trưa
mà tôi chưa về nên cô ra một quán ăn ở ngă ba Tân Vạn
ăn cơm . Bà chủ quán thấy cô có bầu nên tặng
cô quả trứng ngỗng nói là cô cầm lấy để
sau này sinh nở tốt đẹp . Cô ta nhắc lại việc
nhờ cậy lúc trước và c̣n nói rằng nếu nhận
lời sẽ tổ chức đám cưới ngay . Lần
này tôi không thể làm “anh hùng cứu
mỹ nhân” được nên
dứt khoát từ chối . Thấy cô ta thất vọng từ
giă ra về tôi cũng bùi ngùi nhưng đành vậy v́ tôi
không thể hy sinh tương lai của ḿnh cho một
người mới quen .
Sau này trở
lại nghề thầy giáo ở
Ngô Quyền lần thứ hai, tôi vẫn được xếp
giờ vào hai ngày đầu tuần để những ngày
c̣n lại dạy trường tư ở Sài G̣n . Hai bữa
trưa và một bữa tối ở lại Biên Ḥa, tôi và
Hùng thường đến ăn ở quán B́nh Dân gần
sân vận động hay quán
Thu Hà đường Phan
Đ́nh Phùng ) . Đặc biệt quán Thu Hà nổi tiếng
không phải chỉ có nhờ
hai món canh chua và cá kho tộ thật ngon mà c̣n v́ nơi
đó có hai giai nhân, con ông chủ quán . Buổi trưa , sau bữa
cơm Hùng chở tôi về nghỉ trên một bộ ván ngựa
mát lạnh trong căn nhà của người cô của Hùng ở
ngă ba Vườn Mít . C̣n buổi tối khi th́ tôi ngủ nhờ nhà ông anh họ ở trước
cổng phi trường Biên Ḥa khi th́ tôi về nhà trọ của
anh Lê Quư Thể để xem các thầy đánh mạt
chược (những đêm đó th́ hầu như tôi thức
trắng đêm). Về sau tôi c̣n” tranh thủ” đêm ở
lại Biên Ḥa nhận lời
mời dạy cours luyện
thi toán của anh Nguyễn Thành Dũng (ông vua dạy cours của Biên Ḥa)
tại trường tiểu học Nguyễn Du . Đầu
niên khóa 74-75, tôi mở lớp riêng dạy kèm toán, lư cho một
nhóm học sinh tại căn pḥng trống trong một cao ốc trước
cho lính Mỹ thuê . Chủ căn pḥng đó là một người
Pháp đă ở lại Biên Ḥa sau khi đội quân viễn
chinh Pháp hồi hương . Ông ta lấy vợ Việt và
lập nghiệp ở đây luôn . Tôi và ông ta chỉ gặp
nhau một lần lúc được một học sinh giới
thiệu để tôi thuê pḥng của ông . Sau đó tôi và ông
liên lạc bằng những mẩu giấy nhắn tin bằng
tiếng Pháp để trong hộc bàn . Kể cả tiền
thuê pḥng trả cho ông ta, tôi
cũng để trong hộc bàn . Đầu năm 75,
dù tôi được thuyên chuyển
về Trung Tâm Giáo Dục Hồng Bàng ở quận 5, Chợ
Lớn tôi vẫn chạy xe lên Biên Ḥa tiếp tục dạy
cours đó đến ngày miền Nam mất .
Lúc làm việc
tạm thời ở Sở Học Chánh (sau đổi thành
Ty Giáo Dục) Biên Ḥa trong khi chờ sắp xếp đứng
lớp lại, qua giới thiệu của vài vị làm
chung sở v́ biết tôi c̣n độc thân, tôi làm quen
được với cô H., con gái của một ông trước
đây đứng đầu ngành Tiểu Học ở tỉnh.
Những tưởng ḿnh sẽ làm rể cho Biên Ḥa,
nhưng không ngờ khi đổi về Sài G̣n tôi bị “coup
de foudre” vớI một cô nữ sinh trường tây, sau này là bà xă của tôi , nên tôi mất
đi “quốc tịch” Biên
Ḥa khi bắt buộc tự
rút lui trước để không làm phiền toái người
đẹp Biên Ḥa .
Vài ngày
trước khi miền Nam thất thủ, từ Sài G̣n, tôi
lên Ty Giáo Dục Biên Ḥa để
lănh lương . V́ trễ xe lửa tại ga Sài G̣n, tôi thuê
xe ôm chạy đuổi theo, đến ga Ḥa Hưng lại
trễ, đến ga Phú Nhuận, trong khi chờ đợi
xe đến, tôi đến nhà Nguyễn Phi Long để rủ
anh ấy cùng đi lănh lương . Nhưng Long cho biết
anh ta ở nhà để di tản sang Mỹ cùng ông anh là
Đại Úy .Tôi ph́ cười, nói với anh ta là chiến
tranh sắp chấm dứt, đi làm ǵ . Sau này, 3 năm cải
tạo và 8 năm kẹt lại ở Việt Nam đă làm
tôi thấm thía sự ngây thơ của ḿnh .
Trước
ngày lên đường cải tạo, tôi lên thăm thành phố
Biên ḥa đă đổi chủ . Trong cảnh nhà không,
đường trống tang thương của thủ phủ
miền Đông, tôi có gặp một vài người lính
cũa tôi, họ vẫn kêu tôi là trung úy . Tôi nhẹ nhàng bảo
họ gọi tôi bằng anh là được rồi .
Nhưng hôm đó tôi không gặp một học sinh cũ nào
của tôi trên đường phố . Tôi tự hỏi ,
không biết khi tôi gặp họ th́ họ có gọi tôi là
“đồng chí thầy” như một nữ sinh trường
tư ở Sài G̣n đă gọi tôi như vậy vào ngày
1-5-1975 tại ngôi trường
mà tôi từng dạy và cô ta từng học .
Sau khi “tốt
nghiệp” đạI học cải tạo, và sau một
chuyến vượt biên thất bại, năm 1983, tôi
có trở lên Biên Ḥa bằng xe
đạp, vào xă Long B́nh, bên hông của cầu Đồng
Nai, đến ḷ gạch của đại úy đại
đội trưởng cũ của tôi để thăm
ông ta, nhưng ông ta đi vắng, chỉ c̣n bà vợ ở
nhà . Tôi đạp xe vào thị xă , ngơ ngác trước một
Biên Ḥa và một trường Ngô Quyền xa lạ .
Măi đến
năm 2008, sau hơn 20 năm làm thân viễn xứ, nhân chuyến
trở về Việt Nam thăm mẹ già, tôi và vợ tôi đi
lên Biên Ḥa t́m lại những h́nh ảnh cũ . Thành phố
phồn thịnh, đông đúc hơn ngày xưa nhiều lần
nhưng tôi thấy mất đi vẻ đáng yêu của một
thành phố nhỏ ven bờ sông Đồng Nai ngày nào . Tôi
không c̣n t́m được dấu vết nào của một
nơi tôi từng gắn bó 6 năm trời trong nghiệp
văn cũng như vơ . Nhà cửa
xây cất cao hơn, ở mặt
tiền đường, các cửa hàng đủ loại
chen chúc với các bảng hiệu đầy màu sắc
trông mệt mắt . Xe gắn máy nổ ầm ầm, xịt
khói mù mịt, giành nhau chạy trước . Cảnh tượng
này tôi đă chán ngấy tại Sài G̣n lại được
sao y tại đây . Trong số những người qua
đường, chắc hẳn cũng có học tṛ cũ
của tôi, nhưng hơn 30 năm tôi rời xa nơi
đây làm sao chúng tôi c̣n nhận
ra nhau ? Tôi chỉ đành đến trước cổng
trường Ngô Quyền nhờ vợ tôi bấm cho vài bức
ảnh tôi và mái trường xưa .
Trước ngôi
trường xưa
Cuối
năm 2009, tôi nhận được một email của
Nguyễn Hồng Đức, bác sĩ chuyên khoa lồng ngực
cho biết là học tṛ cũ của tôi, anh nhờ xem trang
web của Hội Ái Hữu Cựu Học Sinh Ngô Quyền mới
biết tôi đang ở Montreal, Canada . Anh nói anh đă từng
dự hội thảo quốc tế các bác sĩ chuyên khoa lồng
ngực tại nơi tôi ở nhưng không biết tôi ở
đó để đến thăm . Tôi viết email trả
lời và hỏi anh ở tiểu bang nào của Mỹ . Anh
email trả lời anh ở Việt Nam và làm việc tại
bệnh viện Phạm Ngọc Thạch Sài G̣n .
Thế là
đầu năm 2010, khi tôi về Việt Nam th́ Đức
hẹn tôi để đem xe hơi đến đón vợ
chồng tôi đi lên Biên Ḥa chơi . Anh chở tôi đến
nhà của anh Trần Trung Thu học
cùng lớp . Thu không nhận ra tôi, hơi ngạc nhiên khi gặp
tôi nên nói chào anh . Đức nhắc: “Đây là thầy Huỳnh
Công Ân, dạy toán lớp tụi ḿnh”, Thu mới nhớ ra .
Thật ra gần 40 năm đă qua, những cậu học
tṛ tuổi 16, 17 và ông thầy trẻ ngoài 20 lúc đó, bây giờ
th́ cũng đă thành những ông già trên dưới 60, nếu
gặp ngoài đường làm sao nhận ra được
. Thu đă từng nối nghiệp giáo sư toán của tôi nhưng sau này để thích ứng
với xă hội mới, anh đổi nghề và hiện
nay làm đại lư thuốc tây, có vẻ khấm khá lắm
.
Thu gọi
điện thoại cho một số bạn học cũ
báo tin có tôi về thăm Biên Ḥa không quên gọi họ đến
nhà hàng Hoài Cỗ bên bờ sông Đồng Nai họp mặt
. Thu và hai vợ chồng tôi lên xe của Đức đến
nơi hẹn . Một lúc sau, mọi người lần
lượt đến .
Thu, Đức và
cô, thầy Ân
Qua sự
giới thiệu của Đức và Thu, tôi gặp lại
Trần Thành Lập, Nguyễn Phùng Phước và một số
học sinh cũ khác mà tôi không nhớ tên . Riêng Phước
ở Mỹ về và là rể của quán ăn Thu Hà . Anh nầy,
dù ngày nay đă lớn tuổi nhưng vẫn c̣n nét đẹp
trai, hèn ǵ đă lọt vào đôi mắt xanh của giai nhân
quán Thu Hà . Tôi c̣n được biết Phước là một
vơ sư . C̣n Trần Thành Lập được coi là liên lạc
viên của nhóm .
Thầy tṛ
có biết bao chuyện để hàn huyên sau 40 năm vật
đổi, sao dời . Chúng tôi hỏi thăm về cuộc
sống . Có những mẩu đời thành công như Đức
và Thu . Có mẩu đời bay bướm, hào hoa như
Phước . Có những mẩu đời thăng trầm
như Lập và tôi . Chúng tôi đă ghi lại h́nh ảnh cuộc
gặp gỡ này bằng máy ảnh
.
Học sinh cũ
của TH Ngô Quyền
Nếu
không liên lạc được với Đức th́ tôi
không có cuộc hội ngộ này và cũng như hai lần
trở lại Biên Ḥa trước đây, tôi vẫn là kẻ lạc lơng giữa
thành phố Biên Ḥa đổi khác . Tôi cảm thấy ấm
ḷng v́ trong buổi hoàng hôn của
cuộc đời, tôi t́m lại
được sự nồng ấm của t́nh thầy tṛ
. Trong một xă hội băng hoại về mọi mặt
hiện nay, những người học tṛ cũ của
tôi vẫn c̣n giữ được tinh thần tôn sư trọng
đạo . Điều này khiến tôi nghĩ rằng ḿnh đă
không sai lầm khi chọn nghề dạy học .
Hội ngộ bên
ḍng sông Đồng Nai
Tôi nh́n ra
ḍng sông Đồng Nai . Không như
hệ thống sông rạch trong khu vực thành phố
Sài G̣n đen ng̣m v́ bị ô nhiễm nặng nề, nước
sông Đồng Nai vẫn xanh ngắt . Nước lững
lờ trôi như thách đố với sự thay đổi
chung quanh . H́nh dáng chiếc cầu Gành gần đó có vẻ
y như xưa chứ không như cầu Đồng Nai
đă thay đổi khiến mỗi lần ngồI xe
đ̣ đi qua mà tôi không nhận ra .
Gió từ
phía sông thổi đến làm tôi thấy thoáng mát không
như không khí ngột ngạt, nóng bức ở Sài G̣n mà
ngườI sống ở xứ lạnh Canada như
tôi không chịu đựng nỗi
. Đây là một buổi chiều đáng nhớ nhất
trong những ngày cuối năm âm lịch trong chuyến về
Việt Nam năm 2010 .
Montreal, Canada, cuối thu 2010
Huỳnh Công Ân